Yumurtalıklarda oluşan içi sıvı dolu yuvarlak yapılara yumurtalık kisti denilmektedir. Üreme çağı boyunca yani ergenlikten menopoza kadar olan 40 yıllık kadın yaşam döneminde devamlı olarak fonksiyonel yumurtalık kistleri bulunur.
Kist; içi sıvı dolu yuvarlak oluşumlara denir. Yumurtalıklarda oluşan içi sıvı dolu yuvarlak yapılara yumurtalık kisti denilmektedir. Yumurtalıklar kist yapmaya müsait organlardır. Her ay büyütülen yumurta hücresi folkül adı kistin içinde yeralır ve bu kist çatlayınca yumurta hücresi döllenmeye hazır hale gelir. Yumurta kist içinden çıkarken kist yırtılır, sonra sarı cisim adı verilen farklı bir yapıdaki kiste dönüşür. Aslında adet siklusu boyunca yumurtalıklarda her an değişik boyutlarda ve değişik fonksiyonda kistler bulunur. Siklusun başında yani adet kanaması günlerinde gelecekte büyütülecek yumurta hücrelerini içeren antral folikül denilen 3-7 mm çapındaki küçük kistcikler bulunur. Siklusun 8.gününden itibaren bunlardan biri daha fazla büyür. Siklusun 14.gününde içinde olgun yumurta hücesi barındıran folikül kistinin çapı 20-24mm’ye ulaşır.
Kistler, cidarı ince, içi pür su dolu basit kistlerdir. Herzaman iyi huyludur, çok sık görülürler, 3cm’den büyük olanlar dahi bir iki ayda kendiliğinden kaybolurlar. Büyük yumurtalık kistleri, çoğunlukla yumurta büyüme ve çatlama süreçlerinin yolunda gitmemesi ve hormonal dengesizlik nedeniyle oluşur.
Yumurtalık kistleri üreme çağındaki kadınlarda sık rastlanılan ve çoğu iyi huylu, ameliyat gerektirmeyen ve 1-2 ayda kendiliğinden kaybolan oluşumlardır.
Kistlerin belirtileri nelerdir?
Kadında adet düzensizliği kistlerin en sık belirtisidir. Kistler çok büyük olduklarında karında şişkinlik, karın ağrısı, idrar yolu şikâyetleri ve sindirim sistemine ait yakınmalar oluşturabilirler. Kistler çoğu zaman bir semptom oluşturmaz ve tesadüfen fark edilirler.
Ultrasonda kistler siyah renkte görülürler. Ultrasonda cidarı ince, içeriği tamamen siyah olan, pür su içeren kistler ‘basit kist’ olarak tanımlanır. ‘Basit kist’ ultrason görünümü tanımıdır. İyi huylu yumurtalık kistleri ameliyat edilmez. Yumurtalık basit kistlerinin çoğunluğu kendiliğinden kaybolur. Hızlı büyümeyen veya aynı boyutta kalan, kaybolmayan kistler ise sadece belli aralıklarla ultrason görünümleri ile takip edilir.
Yumurtalık kisti iyi mi, kötü mü nasıl anlaşılır?
Yumurtalık kistleri üreme çağında çok nadiren kötü huyludur. Kistlerin iyi veya kötü olduklarının ayrımında şu özelliklerinden yararlanılır. Hastanın yaşı ( ileri yaşlar, menopoz sonrası, puberte öncesi olumsuz işaret),kistin büyüklüğü ve şekli (büyük ve düzensiz görünümdekiler olumsuz),basit kist/solid kist ayrımı (basit kist iyi),etraf dokulara olan yapışıklığı (yapışıksa olumsuz),ağrılı olup olmamasına bakılır.
ULtrason görünümleri de kistin iyi veya kötü huylu olduğu hakkında ipucu verebilir. Kistin duvarları kalın ise, kist septa bölme içeriyorsa, kist içeriği homojen değilse, kapsülden kist içine karnabahar gibi çıkıntılar varsa, kist duvarında doppler kan akımları düşük dirençli ise, Ca125 adı verilen tümör belirteci binden daha yüksek değerlerde ise olumsuz kriterler olarak kabul edilir. Bulgulara göre kistin teedavisi için ameliyat gerekebilir.
Yumurtalık kistlerinin tedavisi nasıl yapılır?
Yumurtalık kisti olumsuz kriterlere sahipse ameliyat seçeneği her zaman düşünülür. Basit kist kriterlerine sahip olan yumurtalık kistleri boyut olarak çapı 9 cm’den büyükse, yeya çevre dokuya yapışıksa, yüzeyi düzgün değilse, solid kısımlar içeriyorsa, her iki yumurtalıkta birden kist varsa basit görünümde bile olsalar, kötü gidişat gösterebilme potansiyelleri nedeniyle bu kistlerin ameliyatla çıkarılması gerekir. Kist 6 cm’den küçükse, sadece sıvıdan oluşuyorsa basit bir kist olma ihtimali çok daha yüksektir ve bir kaç ay takip edilebilir. Bekleme ve gözlem süresince kistte belirgin bir büyüme görülüyorsa ameliyat ile kisti çıkarmak gerekir.
Menopozda ilk 5 yılda 5 cm den küçük basit kistler görülebilirler, ek tahliller normalse belli bir süre gözlenebilir. Gebelerde ilk 8 haftada yumurtanın oluştuğu tarafta gebeliğin devamını sağlayan progesteron hormonu yapımını sürdüren corpus luteum kisti ultrasonda gözlenir ve yumurtlamanın olduğu tarafı belirtir. Gebelerde görülen diğer kistler ultrason görüntüsüne göre değerlendirilip takibe alınır, gerektiğinde gebelikte de operasyon uygulanabilir.
Çocukluk çağında görülen yumurtalık kistleri genellikle ‘disgerminomlar’dır. Bunlar çoğunlukla iyi huylu yumurtalık tümörleridir. İçlerinde diş,kıl ve diğer dokulardan kesitler bulunabilir. Ultrasonografide katı,homojen olmayan,farklı siyah, beyaz ,gri tonlarda bölmeler görülür. Bu durumda kanda incelenecek tümör belirteçleri farklıdır.(alfa FP, beta HCG gibi). Tedavileri cerrahiyle kitlenin çıkarılmasıdır.
Yumurtalık kistleri nadiren acil ameliyat gerektirirler. Bunlar kistlerin rüptürü (patlaması, yırtılması) sonucu karın içine kanama olması, kist içeren yumurtalığın torsiyonu (sapı etrafında dönme) gibi durumlardır.
Kistler ameliyatla alındıktan sonra hastayı 6 aylık ultrason ve muayene ile takip etmek uygundur. Bazı kötü huylu kistler yaptıkları invazyonlar nedeniyle tekrar edebilir. İyi huylu bir kistlerde ise nüks (tekrar oluşma) ihtimali azdır.
İyi huylu yumurtalık kisti çeşitleri
Fonksiyonel (İşlevsel) Kistler: Bu kistler yumurtanın içinde büyütüldüğü folkül adı verilen sıvı keseciğinden veya folikül çatladıktan sonra oluşan sarı cismin gerilememesinden dolayı oluşurlar. Doğurganlık çağındaki kadınlarda en sık görülen kistler bu tür kistlerdir.
- Folikül Kistleri: Foliküllerin aşırı büyümesiyle oluşan kistlerdir. Genellikle 5 cm’den daha küçük çaptadırlar. Hafif ağrı dışında herhangi bir semptom oluşturmaz. Bir kaç adet döngüsünden sonra kendiliğinden kaybolurlar. Kistlerin tedavisinde her ne kadar doğum kontrol hapları verilse de hap kullanılmasa da kendiliğinden geriler ve kaybolurlar.
- Korpus Luteum Kistleri: Genellikle ağrılı olan bu kistler sarı cisimciğin aşırı büyümesi ve içine kanama olmasıyla ortaya çıkar. Sarı cisim ortadan kalkmadığı için progesteron salgılanmaya devam eder. Bu durumda adet kanaması gecikebilir. Folikül kistlerinden daha büyük olan bu kistler 8-10 cm’lik boyutlara ulaşabilir hatta takip sırasında büyümeye devam edebilir. Bu kistlerde kendiliğinden veya doğum kontrol hapları yardımıyla küçülüp kaybolabilir ancak bu durum folikül kistlerinden daha uzun sürmektedir.
Endometrioma (çikolata kisti): Bu kistler endometrium adı verilen rahim içi dokusunun yumurtalık dokusu içinde bulunması ile karakterize, içi koyu kahverengi, eskimiş kanla dolu olan kistlerdir. Kendiliğinden veya ilaç tedavisi ile geçmez, hamilelik sırasında geriler. Bazı durumlarda ameliyat edilmeleri gerekir.
Dermoid kist
Yumurtalıklarda oluşabilen kist türlerinden biri olan Dermoid kist diğer adı ‘matür kitik teratom’ iyi huylu bir yumurtalık tümörüdür. Tüm iyi huylu yumurtalık tümörlerinin yaklaşık 1/3’nü oluştururlar. Sıklıkla genç kadınlarda görülür. Dermoid kistler yapısında yağ, kıl, kıkırdak hatta diş parçası gibi birçok farklı doku tiplerini barındırırlar. Genellikle herhangi şikayete neden olmazlar ve rutin jinekolojik muayenelerde fark edilirler. Ancak bazen kist içeren yumurtalığın torsiyon adı verilen kendi etrafında burkulma- dönme yoluyla kangren olması sonucu ciddi ağrıya yol açabilir. Bazı durumlarda da kistin kapsül denilen dış çeperi yırtılarak yoğun yağlı içerik alt karın organlarda tahrişe ve yapışıklıklara neden olabilir. O nedenle büyümüş olan dermoid kistler laparoskopi yoluyla çıkartılmalıdır. Çikolata kistlerinin aksine dermoid kistin çıkartılması yumurtalık rezervini kötü yönde etkilemez. Dermoid kistlerde daha çok 40 yaş üzeri kadınlarda olmak üzere %1-2 oranında kanser görülmektedir.
Yumurtalık kistlerinin patlaması nasıl olur?
Fonksiyonel yumurtalık kistlerinde bazen rüptür adı verilen patlama, yırtılma durumu olabilir. Fonksiyonel kistlerin kapsülü ince olduğu için yırtılması ve içeriğindeki su benzeri sıvının karın boşluğu içine dökülmesi sık olarak karşılaşılır. Bu durum kadın tarafından hafif ağrı olarak hissedilir, takiplerde dakikalar veya saatler içinde ağrı kendiliğinden geçer. Fakat pıhtılaşma bozukluğu veya kan sulandırıcı ilaç kullanan kişilerde daha sık olmak üzere kistin yırtılan kısmından kanama başlar ve devam edebilir. Bu durumda ‘akut batın’ denilen şiddetli ağrı tablosu oluşabilir. Şiddetli, kıvrandırıcı karın ağrısına bulantı ,kusma soğuk terleme, baş dönmesi, baygınlık ve diğer şok belirtileri eklenebilir ve acil ameliyat gerekliliği oluşabilir. Çikolata kistleri ve dermoid kistlerin kapsülü kalın olduğu için yırtılma ve patlama olasılıkları çok daha azdır. Buna rağmen patlama olursa durum daha ciddi olur ve ameliyat gerektirir.
Yumurtalık dönmesi (over torsiyonu) nedir?
Yumurtalık dokusunun kist veya tüp bebek tedavisinde uyarılması sonucu normalden daha büyük hacimlere ulaştığı durumlarda, tam bilinmeyen mekanizmalarla kendi ekseni etrafında dönmesi ve bunun sonucunda yumurtalık kan akımının bozularak kangren olması durumuna torsiyon denilmektedir. Torsiyon gerçekleştiğinde alt karın bölgesinde ani başlayan, keskin, bıçak saplanır tarzda, aralıklarla gelen şiddetli ağrı en önemli belirtidir. Bulantı ve kusma diğer belirtilerdir. Tedavisi laparoskopi ile dönmüş olan yumurtalığın normal durumuna döndürülerek kan akımının sağlanmasıdır. Tekrarlama durumunu önlemek için yumurtalık bağları kısaltılmalıdır.